(ĐCSVN) - Những mùa vụ gần đây, trên đồng ruộng Hưng Yên, có một loại nếp thơm đang được đánh giá là giống lúa quý, được Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn công nhận là giống quốc gia với những đặc trưng độc đáo, mang lại nhiều ưu thế cho nền sản xuất nông nghiệp hàng hóa.
Khởi nguồn vượt trội từ giống địa phương
Từ hơn 40 năm trước, thôn Trai Trang (thị trấn Yên Mỹ - Hưng Yên) có nghề hàng xáo và người dân đã chọn lúa nếp là nguyên liệu chủ lực. Do vậy, trên đồng ruộng bà con có tập quán chuyên canh lúa nếp để làm hàng hóa. Qua nhiều năm tích lũy kinh nghiệm thâm canh, từ khâu gieo cấy, chăm sóc đến khi gặt và nhất là khâu bảo quản sau thu hoạch, hạt gạo nơi đây óng đều "trăm hạt như nhau cả trăm". Do chất lượng ngon hơn hẳn các loại lúa nếp ở vùng khác nên lúa nếp ở Trai Trang luôn bán được giá cao gấp gần 2 lần so với lúa tẻ, gấp 1,5 lần so với lúa nếp vùng khác và được tiêu thụ rộng rãi ở thị trường Hà Nội và các tỉnh lân cận. Vậy nên từ những năm 80 của thế kỷ trước, lúa nếp đã trở thành cây xóa đói giảm nghèo cho người dân thôn Trai Trang.
Qua nhiều mùa vụ, nông dân Trai Trang đã chắt lọc được những hạt giống lúa nếp chất lượng. Ông Nguyễn Văn Lai, Chủ nhiệm Hợp tác xã dịch vụ nông nghiệp thị trấn Yên Mỹ, cho biết trước năm 2000, bà con đã chọn được giống lúa nếp 415, đến nay đã phân ly thành giống mới, trở thành giống của địa phương và được gọi tên mới là "nếp Yên Mỹ". Giống nếp Yên Mỹ gieo cấy được cả 2 vụ trong năm, thời gian sinh trưởng ngắn, chịu ngoại cảnh và kháng sâu bệnh tốt, năng suất trung bình đạt 55- 57 tạ/ha, gạo nấu xôi có hương thơm đặc trưng, vị đậm, hạt xôi bóng dẻo. Đây là ưu thế nổi trội chỉ nếp Yên Mỹ mới có được.
Chị Nguyễn Thị Lương và nhiều bà con nông dân thôn Trai Trang cho hay suốt gần 20 năm nay, các hộ dân trong thôn chủ yếu cấy lúa nếp thơm vì năng suất ngang với lúa tẻ nhưng giá bán cao. Từ hiệu quả vượt trội, giống nếp này được nông dân thị trấn Yên Mỹ gieo cấy trên 70% diện tích, riêng thôn Trai Trang chiếm hơn 90%. Nhiều nơi trong huyện Yên Mỹ cũng mở rộng diện tích gieo cấy ở cả vụ xuân và vụ mùa, với trên 60% diện tích như các xã Thanh Long, Trung Hưng, Tân Lập...
Tiếng thơm vang xa, nếp Yên Mỹ được khắp nơi trong tỉnh đưa vào gieo cấy đại trà và quy hoạch thành vùng chuyên canh lớn tại các huyện Mỹ Hào, Phù Cừ, Kim Động, Tiên Lữ, Văn Lâm, Ân Thi. Theo đánh giá của ông Phan Duy Nghĩa, Chủ nhiệm Hợp tác xã dịch vụ nông nghiệp xã Bạch Sam và nhiều nông dân huyện Mỹ Hào, nếp Yên Mỹ đang hấp dẫn bà con vì dễ canh tác, thời gian sinh trưởng ngắn, đẻ nhánh khỏe, kháng sâu bệnh và ít chịu ảnh hưởng thời tiết bất thuận. Về hiệu quả, lúa nếp thơm Yên Mỹ thu lãi 1,2 triệu đồng/sào.
Lên ngôi giống lúa quốc gia
Ươm mầm từ tên gọi "nếp Yên Mỹ", giống lúa quý này đang vượt khỏi "tầm địa phương" để vươn xa. Đáng chú ý, giống lúa nếp Yên Mỹ đã được Trạm Kiểm nghiệm giống và phân bón phía Bắc triển khai các quy trình để đề nghị Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn cho phép thực hiện các bước để tiến tới công nhận giống lúa nếp mới với tên gọi giống "Nếp thơm Hưng Yên".
Bà Đoàn Thị Chải, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Hưng Yên, cho biết từ năm 2008 Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn phối hợp với một số đơn vị chọn lọc các dạng khác biệt trong quần thể lúa nếp Yên Mỹ, nhằm cải tiến các nhược điểm của giống gốc, chọn lọc các cá thể có đặc điểm tốt như bông to, hạt xếp xít, thấp cây, năng suất cao, chất lượng gạo ngon và có hương thơm. Bằng phương pháp chọn lọc cá thể, phân lập dòng thuần, các đơn vị chuyên môn đã chọn được dòng thuần có các đặc tính nông học như mong muốn.
Thực hiện dự án duy trì hệ thống sản xuất giống lúa tỉnh Hưng Yên giai đoạn 2011-2015, ngành nông nghiệp Hưng Yên đã phối hợp với Trung tâm Khảo nghiệm kiểm nghiệm giống sản phẩm cây trồng Trung ương chọn lọc dòng thuần để có được đúng dòng gốc của giống. Đến nay, ngành đã chọn được dòng thuần nhất đăng ký bảo hộ quốc gia và tiến hành các bước khảo nghiệm theo quy định của Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn. Cùng với khảo nghiệm quốc gia, Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Hưng Yên đã gửi khảo nghiệm sinh thái ở 2 vụ xuân và mùa các năm trước tại các tỉnh Thái Bình, Hải Dương, Hải Phòng, Hà Nam, Nam Định, Thanh Hóa, Phú Thọ... Các tỉnh khảo nghiệm đều đánh giá đây là giống lúa nếp quý, có năng suất cao, chống chịu sâu bệnh khá, thời gian sinh trưởng ngắn, gạo chất lượng thơm ngon đặc biệt.
Hàng năm, diện tích gieo cấy giống lúa nếp thơm Hưng Yên đều tăng. Năm 2012 toàn tỉnh gieo cấy được trên 3.000 ha. Năm 2013, diện tích được tăng lên trên 5.000 ha. Hiện nay, gạo nếp thơm Hưng Yên được người tiêu dùng đánh giá cao, thị trường tiêu thụ thuận lợi. Ngoài ra, gạo nếp thơm Hưng Yên được sử dụng chế biến với lượng lớn, đặc biệt đã được xuất khẩu đến một số quốc gia và vùng lãnh thổ như Đài Loan, Trung Quốc, Hàn Quốc… Đây là điều kiện thuận lợi để mở rộng vùng sản xuất hàng hóa tập trung, từ đó nâng cao hiệu quả kinh tế trên một đơn vị diện tích. Với những đặc tính và hiệu quả trong quá trình chọn tạo và khảo nghiệm sản xuất của những vụ trước, vụ xuân năm 2013, giống lúa nếp thơm Hưng Yên được Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cho phép sản xuất thử trên diện rộng.
Với những ưu thế nổi trội, nếp thơm Hưng Yên không chỉ trở thành đặc sản trong "top" những sản vật quý của vùng đất Phố Hiến như nhãn lồng, gà Đông Tảo, tương Bần... mà còn sánh ngôi với các loại gạo có thương hiệu như gạo Tám Hải Hậu, gạo Điện Biên, bao thai Định Hoá trong cả nước.../